Iedereen kent zeep. De leukste weetjes en feiten over zeep hebben wij in Alles over Zeep op een rijtje gezet
Wat is de geschiedenis van zeep?
Zeep wordt al vijfduizend jaar gebruikt. De eerste zepen stammen uit Babylon, waar een cilinder van klei uit de periode rond 2800 voor Christus een zeepachtige substantie bleek te bevatten. Uit hiëroglyfen blijkt dat de oude Egyptenaren reeds baadden en ook zeep gebruikten. Romeinen en Grieken kenden van oorsprong de zeep niet; zij gebruikten oliën om hun huid te reinigen. Romeinse plattelandsvrouwen zouden de reinigende werking van zeep bij toeval hebben ontdekt. Bij het schoonmaken van hun was aan de oevers van de Tiber rivier, bleek hun was goed schoon te worden doordat de klei van de rivier was vermengd met dierlijk vet en as. Dit mengsel zou afkomstig zijn van de tempel van de berg Sapo, een naam die in veel talen terugkomt in het woord voor zeep. Onduidelijk is echter waar deze berg Sapo ligt, waardoor veel mensen aannemen dat dit een verzonnen verhaal is.
Zeep werd aanvankelijk gemaakt van as van houtskool totdat laat in de 18e eeuw in Frankrijk voor het eerst alkali (=loog) in de zeepproductie werd toegepast. Door deze uitvinding werd het mogelijk op grote schaal zeep te produceren. Hiermee veranderde zeep van een luxe product naar een praktische huidreiniger voor iedereen. In de loop van de 20e eeuw werden nieuwe synthetische varianten uitgevonden, die helaas vaak schadelijk zijn voor het milieu.
Wat is echte zeep?
Eigenlijk is veel zeep tegenwoordig niet meer dan een tablet gemaakt van synthetische detergenten. Die werden populair vanaf de Tweede Wereldoorlog, uit nood geboren toen er een gebrek was aan olie om zeep van te maken. Het oude zeepmakersambacht herleeft momenteel en er is meer aandacht voor traditioneel gemaakte zepen. De Savon de Marseille van Marius Fabre worden op ambachtelijke wijze volgens een traditioneel recept gemaakt. Echte zeep dus. Ook de Aleppo zepen worden al eeuwen op de zelfde wijze gemaakt.
Waaruit bestaat zeep?
Zeep wordt verkregen door een chemische reactie tussen alkaliën en vet. Vroeger werd dit gedaan door het vet van varkens te mengen met een oplossing die verkregen was door water langs houtskool te laten druppelen. Echte zeep is een combinatie van mooie oliën of vetten en loog. Het loog zorgt voor het op gang komen van verzeping, een chemisch proces. De ambachtelijke zeepmaker kiest de oliën en vetten op basis van hun eigenschappen. Er kan geur worden toegevoegd in de vorm van essentiële olie uit kruiden en bloemen. Het risico hiervan is wel dat sommige mensen hier allergisch op reageren.
Op een verpakking van een echt goede zeep vindt u dus slechts enkele ingrediënten: de plantaardige oliën, de zouten voor het verzepingsproces, de natuurlijke geurstoffen en eventuele verrijkingen van de zeep, zoals met karitéboter, arganolie en laurierbesolie. De overige toevoegingen zijn in principe te vermijden: conserveringsmiddelen, kleurstoffen, schuimbevorderende toevoegingen en petrochemische geurstoffen. Al heel vaak bleek dat deze stoffen allergische reacties veroorzaken, en in het ergste geval ervan verdacht worden carcinogeen (kankerverwekkend) te zijn. Veel van deze stoffen worden op een gegeven moment vermeden (zoals parabenen en EDTA), maar vaak komen er dan weer andere voor in de plaats. In een standaard blok echte zeep zijn deze stoffen volkomen onnodig! Het loont dus om op de verpakking van een zeep naar de samenstelling te kijken. Een korte lijst is vaak een teken van goede kwaliteit. Voorbeelden hiervan zijn de hoogwaardige Savon de Marseille zepen en de Aleppo zepen.
Hoe lang kan je zeep bewaren?
Hiervoor moeten we een onderscheid maken tussen harde en vloeibare zepen.
• Harde zepen
De blokken zeep of harder zepen, zonder bijzondere ingrediënten, zijn in principe oneindig houdbaar. De zepen kunnen uitdrogen (al het restwater verdampt) maar dat doet aan de kwaliteit van de zepen niets af. De kwaliteit wordt er zelfs beter van (de concentratie van de werkzame stoffen neemt toe).
• Vloeibare zepen
Deze zepen bestaan hoofdzakelijk uit water. Water beperkt de houdbaarheid van producten. Dit wordt vaak opgevangen door het toevoegen van conserveringsmiddelen. Hierdoor zijn deze zepen toch over een langer periode te bewaren. Na het eerste gebruik van deze zepen geld vaak een houdbaarheidstermijn van 6 tot 12 maanden. Dit wordt aangeven met dit symbool op de verpakking.
Het is ook mogelijk om zelf je zeep te maken. Hobbyzeepmakers maken zeep op twee manieren, een ‘koude’ en een ‘warme’ methode.
Bij de koude methode worden de ingrediënten gemengd (met beetje extra vet om te voorkomen dat er loog in de zeep blijft zitten) en intensief geroerd bij 55-60 graden gedurende 10-20 minuten tot het mengsel begint in te dikken. Daarna wordt het in een zeepvorm wordt gegoten en enkele weken bij kamertemperatuur nagerijpt.
Bij de warme methode de ingrediënten gedurende één tot enkele uren tot tegen het kookpunt verwarmd en geroerd, waarna de zeep direct kan worden gebruikt. Ook hier kan een periode van narijpen zinvol zijn, met name om nog aanwezig overtollig water te laten verdampen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij Aleppo zepen. Deze zepen worden 9 maanden gedroogd in het warme klimaat van Aleppo.
Welke vetten zitten in zeep?
Er zijn dierlijke vetten en plantaardige vetten, verzadigde vetten en onverzadigde vetten. Over het algemeen zijn dierlijke vetten verzadigd en hebben deze een vaste vorm. Voor het maken van zeep zijn alle vetten geschikt. Afhankelijk van het soort zeep dat je wil krijgen kies je voor een bepaald vet of combinaties daarvan.
• Verzadigde vetten
De meeste mensen hebben gehoord over verzadigde vetten en hun link naar obesitas en hart-en vaatziekten en andere aandoeningen. Maar voor zeep zijn ze geschikt. Verzadigde vetten zijn gewoonlijk vast bij kamertemperatuur en bestaan uit rechte keten moleculen.
Ze geven de zeep een zekere hardheid waardoor de zeep douchebestendig is. Het meest gebruikte verzadigd vet voor commerciële zeep is rundvet. Het is op grote schaal beschikbaar als een bijproduct van de vleesindustrie en is bijgevolg één van de goedkoopste vetten. Zeep van rundvet is wit en bijzonder hard. Veel mensen met een gevoelige huid hebben problemen met zeep gemaakt met rundvet.
Dus gebruiken ze meestal een zeep gemaakt van plantaardige bronnen die zachter is voor de huid.
Een andere veel voorkomende verzadigd, maar plantaardig, vet is kokosolie. Het geeft ook een harde witte zeep, maar anders dan rundvet. De vetzuren bestaan uit kortere koolstofketens die wateroplosbaarheid verhogen. Deze grotere oplosbaarheid in water helpt het genereren van veel meer schuimend en meer reinigend vermogen. Maar een zeep die alleen van kokosolie gemaakt zou zijn zou de huid sterk uitdrogen. Aan zeep van kokosolie moeten dus een een aantal hydraterende ingrediënten worden toegevoegd.
Tegenwoordig is palmolie een veelvoorkomende olie waarvan zeep wordt gemaakt. Het is de vervanger voor rundvet in plantaardige zepen. Het is ook een goed vet voor het maken van zeep als het gaat om gevoeligheid van de huid. Een recept voor plantaardige zeep bestaat vaak uit palmolie, kokosnootolie, en olijfolie.
• Onverzadigde vetten (plantaardige oliën)
Onverzadigde oliën zijn meestal van plantaardige oorsprong. De meeste plantaardige oliën zijn bij kamertemperatuur vloeibaar zijn en ze bestaan voornamelijk uit gebogen en vertakte keten moleculen.
In zeep hebben ze de eigenschap de huid te verzachten en hebben ze een vochtinbrengende werking.
Een van de beste oliën is olijfolie. Het bestaat hoofdzakelijk uit oliezuur, maar de conditionering actie komt meestal uit de onverzeepbare bestanddelen. Dit zijn de organische bestanddelen in de olie die niet verzepen (niet reageren op de zouten die met de olie reageren). Een van deze onverzeepbare bestanddelen van olijfolie is squalaan, dat wordt gebruikt in veel high-end anti-aging crèmes.
Enkele andere voorkomende plantaardige oliën in zepen zijn sojaolie, maïsolie, saffloerolie, ricinusolie, en zonnebloemolie.
Hoe werkt zeep?
De zeepmoleculen komen los door contact met het water. De zeep maakt een soort ‘brug’ tussen water en vet, twee substanties die elkaar normaal gesproken afstoten. Hierdoor is het mogelijk dat vet en vuil worden losgemaakt, binden aan de zeep en worden weggespoeld met het waswater. Vooral bij warm water is de ontvetting van de huid optimaal.
Wat doet zeep met de huid?
De hoornlaag van de opperhuid bestaat uit een sterke laag hoorncellen die bij elkaar gehouden wordt door bepaalde verbindingsstrengen die ingebed zijn in speciale huidvetten. Deze huidvetten maken een belangrijk deel uit van de beschermende functie van de huid. Behalve ongewenst vet haalt zeep ook een deel van deze beschermende huidvetten weg. Ook oppervlakkige hoorncellen van de hoornlaag kunnen door het verdwijnen van het vet loslaten waardoor de barrièrefunctie van de huid nog verder wordt aangetast. Lees hier verder over dit onderwerp.
Er zijn enkele regels om de huid zo goed mogelijk te beschermen: – was de huid niet te vaak – gebruik niet te warm water – gebruik wanneer u de huid toch vaker moet wassen een huidverzorgende crème na het wassen
Waarom schuimt zeep?
Water bestaat uit moleculen die aan de ene kant licht positief geladen zijn en aan de andere kant licht negatief. Door deze verschillende polen trekt water naar elkaar toe. Andere stoffen (zoals vuil) worden afgestoten door water. Zeep heeft een kant die ook polair is en een kant die dat niet is. Daardoor trekt de ene kan van de zeepmolecuul het water aan en de andere kant juist niet. Die andere kant bindt juist met bijvoorbeeld lucht. Als dit met veel moleculen naast elkaar gebeurt, ontstaat een vliesje van zeep tussen het water en de lucht. De luchtbelletjes in het water worden ingekapseld door de zeep en die blijven langer bestaan als belletjes. Hierdoor schuimt zeep.
Zeep op basis van olijfolie schuimt bijna niet. Zeep op basis van palmolie en kokosolie schuimt meer. Voor de werking van de zeep maakt het schuimen geen verschil. Het is eerder dat met de komst van de industriële zepen meer schuim gewend zijn en dit associëren met een gevoel van luxe.
De minst schuimende zepen zijn echter de meest verzorgende zepen, en de meest zachte zeep voor de zeer gevoelige huid is een zeep op basis van olijfolie verrijkt met laurierbesolie: een Aleppo zeep.
Waarom werkt zeep minder goed in hard water?
De hardheid van water wordt bepaald door de hoeveelheid kalk in het water. Deze deeltjes bepalen de hardheid van het water. Deze zeep reageert met de kalk die aanwezig is in hard water en vormt een lelijke grijze neerslag. Pas nadat voldoende zeep is toegevoegd, zodat alle kalk uit het water is verwijderd, kan er schuim ontstaan en kan de zeep pas beginnen met schuimen.
Wat is het verschil tussen vaste en vloeibare zeep?
Zeep kan vast (hard) of vloeibaar zijn. Het hangt van je persoonlijke voorkeur af welke zeep je het prettigst vindt om te gebruiken. Harde zeep is doorgaans milder en heeft een lagere pH waarde (zuurgraad). Bovendien bevatten harde zepen minder vaak additieven (additieven die de vloeibare zeep helder houden, stollingsvrij etc). In de moderne keuken en badkamer geven sommigen de voorkeur aan vloeibare zepen omdat ze zo praktisch zijn. Jongeren maken in toenemende mate gebruik van vloeibare zeep. Het Franse nationale elftal nam tijdens de WK bewust een eigen voorraad vloeibare zeep mee in de bagage.
De vloeibare zepen van Marius Fabre stollen bij lage temperaturen. Zij bevatten geen synthetische toevoegingen om dit te voorkomen. Eenmaal op kamertemperatuur worden deze vloeibare zepen gewoon weer helder. Dit geen tekortkoming van deze zeep maar eerder een bewijs van een goede ambachtelijke vloeibare zeep.
Teveel gebruik van zeep kan je huid uitdrogen, omdat het een pH (zuurgraad) heeft die hoger is dan die van je huid. De zuurgraad van je huid is ca 6 – 6,5 en van zeep 9 – 9,5.
Zelf wasmiddel van zeepvlokken maken?
Het is heel eenvoudig om zelf wasmiddel te maken met behulp van zeepvlokken. Savon de Marseille is een hele geschikte zeep om dit te doen. Het wasmiddel dat hierdoor ontstaat is biologisch afbreekbaar en zonder fosfaten. U kunt zelf zeepvlokken maken met hulp van een blok Savon de Marseille zeep, of u kunt voorgeraspte zeepvlokken bij ons kopen. U kunt onze wasmiddel zeepvlokken hier bekijken. Hier vindt u ook het wasmiddel recept.
(1) Palmolie staat sinds enige tijd negatief in het nieuws vanwege de ontbossing om ruimte te maken voor plantages voor biobrandstof. Palmolie wordt echter al heel lang in Savon de Marseille gebruikt, en de oude plantages waren ruimschoots voldoende voor de behoefte. De benodigde hoeveelheid voor Savon de Marseille t.o.v. de hoeveelheden voor biobrandstof etc zijn absoluut te verwaarlozen.
